Νερόμυλος Ξυλοσύρτης

Ο νερόμυλος του Ξυλοσύρτη αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα τεχνικά και ιστορικά μνημεία της Ικαρίας, καθώς συνδέεται άμεσα με την περίοδο του Εμφυλίου και τη διαμονή των εξορίστων στο νησί. Κατασκευάστηκε την άνοιξη του 1947 από εξόριστους τεχνίτες, οι οποίοι εργάστηκαν εθελοντικά επί δύο μήνες, αφιερώνοντας συνολικά 900 μεροκάματα. Μεταξύ αυτών ξεχώριζαν ο μηχανικός Γ. Φωτόπουλος και ο γεωπόνος Ηλ. Βηθλεεμίδης, που ανέλαβαν τον σχεδιασμό του έργου. Ο νερόμυλος, μοναδικός στο είδος του με δύο καμάρες, κατασκευάστηκε παρά τις αρχικές αντιρρήσεις των τοπικών αρχών και χρηματοδοτήθηκε από τους κατοίκους του χωριού με 9.000.000 δραχμές. Η μεγάλη δεξαμενή του έργου βελτίωσε σημαντικά τις δυνατότητες άρδευσης και συνέβαλε στην ανάπτυξη των καλλιεργειών της περιοχής, ενώ συνεχίζει να υδροδοτεί τον Ξυλοσύρτη έως σήμερα. Ο νερόμυλος αποτελεί μνημείο συλλογικής προσπάθειας, αλληλεγγύης και προσφοράς, που αποτυπώνει με τον πιο ουσιαστικό τρόπο το πνεύμα συνεργασίας ανάμεσα στους εξόριστους και τους ντόπιους.